Nhà thơ Cu-Ba F.Đờ-ri-gết đã từng ca ngợi : "Hồ Chí Minh - tên người là cả một miền thơ". Vâng, quả đúng vậy ! Được viết về Người là niềm vinh dự lớn lao cho thế hệ những người cầm bút. Một dòng sông thi ca viết về Con người đẹp nhất ấy chảy dạt dào hơn mấy chục năm qua. Người đi vào trong thơ từ buổi đầu Người đi tìm hình của nước - Chế Lan Viên, là người lính già trong chiến dịch Việt Bắc với nhiều đêm hành quân không ngủ trong thơ Minh Huệ. Và Người toả sáng làm ấm lòng những đứa con đất Việt trong giờ phút về "Viếng lăng Bác" - Viễn Phương. Lăng Bác trở thành nơi lưu giữ bóng dáng Bác lúc sinh thời, nơi chiêm ngưỡng thành kính của nhân dân và bè bạn quốc tế. Viếng lăng Bác là một bài thơ ngắn đầy cảm động, thể hiện niềm xúc động thiêng liêng, thành kính, lòng biết ơn, tự hào, lẫn nỗi xót xa khi tác giả từ Miền Nam ra viếng Bác.
Đến với khổ thơ đầu tiên, người đọc sẽ dễ dàng cảm nhận được tình cảm thành kính, thiêng liêng của nhà thơ đứng trước lăng Bác:
"Con ở Miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi ! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa xa đứng thẳng hàng".
Viễn Phương xưng với Bác là "con", đó là cách xưng hô trong gia đình, với người lớn tuổi, là lời xưng hô thật gần gũi thân thương và kính trọng. Các nhà thơ Tố Hữu, Thu Bồn đã từng xưng hô như thế.
"Ở miền Nam" - cụm từ định danh tạo cho bài thơ một sắc thái tình cảm mới. Nói rằng đứa con Bác thương nhớ nhất, bây giờ mới được gặp Người đây.
Tác giả nhấn mạnh nỗi nhớ thư¬ơng mong chờ, ấp ủ bấy lâu nay, bây giờ được gặp, được thăm Bác. Tình cảm thổn thức trào dâng không thể nào diễn tả nỗi trong lòng những đứa con đất thành đồng Tổ quốc. Nhan đề bài thơ được dùng đúng với nghĩa đen của nó, khẳng định Bác đã qua đời. Còn ở câu thơ đầu tiên lại là "thăm lăng Bác", với ngụ ý nói giảm, Bác trở nên thân mật, gần gũi và sống mãi trong lòng nhân dân Miền Nam. Quanh lăng Bác trồng rất nhiều tre. Tre là hiện thân cho những gì mộc mạc, thanh cao, ngay thẳng, bất khuất nhất, cũng như những con người Việt Nam vậy. Dù cho "bão táp mưa xa" vẫn "đứng thẳng hàng", có nghĩa là dù qua bao gian lao vất vả nhưng người Việt Nam vẫn không bao giờ chịu khuất phục, luôn đoàn kết với nhau để làm nên những chiến công hiển hách. Chỉ một khổ thơ ngắn thôi nhưng cũng đủ để thể hiện những cảm xúc chân thành, thiêng liêng của nhà thơ đối với Bác kính yêu.
Chúng ta hãy đọc khổ thơ thứ hai và ba của bài thơ :
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân
Bác nằm trong lăng, giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng trong dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim
Mặt trời một cách sáng tạo mới mẻ của Viễn Phương, cùng với điệp từ "ngày ngày", "mặt trời trong lăng" đã được vĩnh viễn hoá, bất tử hoá thành hình tượng Bác Hồ trong lòng mọi người, giữa thiên nhiên, vũ trụ. Mặt khác để ca ngợi sự vĩ đại, công lao trời bể của Bác đối với nhân dân Việt Nam. Bác đã chiếu sáng cho dân tộc Việt Nam thoát khỏi ách đô hộ của đêm trư¬ờng nô lệ. Tác giả không dùng "đoàn người, tốp người" mà dùng "dòng người", cùng với từ láy "ngày ngày" thể hiện hình ảnh này đã trở thành qui luật đều đặn, thể hiện tấm lòng thành kính của nhân dân Việt Nam, của bạn bè bốn phương đối với Bác. Mỗi người thăm Bác lúc bấy giờ là đại diện cho những tấm gương điển hình tiên tiến trên mặt trận chiến đấu, là những người con ưu tú, là những bông hoa tươi thắm kết thành một "tràng hoa" để dâng lên Người. "Bảy mươi chín mùa xuân" là hình ảnh hoán dụ, khẳng định sự trường tồn, bất tử như mùa xuân vĩnh viễn, tràn đầy sức sống.
Sang tới khổ thơ thứ ba, chúng ta thấy hiện lên một giấc ngủ bình yên, thanh thản. "Cả cuộc đời Bác có ngủ yên đâu". Với Bác được ngủ bình yên khi :
"Việc quân, việc nước bàn xong
Gối khuya yên giấc bên khung trăng nhòm".
Với Viễn Phương, Bác ngủ bình yên nghĩa là Bác vẫn còn sống, được nghỉ ngơi, giấc ngủ đến với Người nhẹ nhàng, thanh thản bởi lúc này, nước đang tràn ngập niềm vui chiến thắng, ước nguyện của Người đã trở thành sự thật. "Vầng trăng" là hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng cho lòng nhân ái, đức độ, tâm hồn Bác. Đồng thời, gợi vầng trăng tri kỉ đã từng gắn bó với Bác, thể hiện tâm hồn Bác hoà hợp với tình yêu thiên nhiên. "Trời xanh" cũng là một hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng cho hình ảnh bất tử của Bác. "Bác còn sống mãi với non sông đất nước". Bác đã hoá thân vào thiên nhiên, đất nước. Cặp từ quan hệ "vẫn biết… mà sao" thể hiện sự đau đớn, tiếc thương đến cực độ của tác giả - "nhói", tình cảm ấy cũng là tình cảm chung của nhân dân khi Bác ra đi "đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa". Mạch cảm xúc từ thành kính chuyển thành tiếc thương, làm cho thơ Viễn Phương có lối viết hàm súc, câu chữ để lại nhiều ám ảnh trong lòng người đọc.
Đến với khổ thơ cuối cùng ta thấy được những ước nguyện chân thành của tác giả khi sắp phải rời xa Bác :
Mai về Miền Nam dâng trào n¬ước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả h¬ương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này
"Mai về Miền Nam" nghĩa là phải xa Bác, xa tất cả những gì nhà thơ ấp ủ, ước ao từng ngày. Ông như không kìm nén nổi nữa, bật thành niềm thương cảm "trào nước mắt". Nếu như đằng sau những câu thơ này tiếp tục diễn tả sự đau xót, tiếc thương thì bài thơ sẽ đem đến cho người đọc một cảm giác bi lụy. Thế nhưng từ cái đau thương, Viễn Phương đã thể hiện lòng thành kính, biết ơn Bác bằng những ước nguyện chân thành của mình. "Muốn làm" con chim mang đến niềm vui cho Bác, làm hoa để làm đẹp, toả hương thơm và là cây tre trung hiếu, trung thành, thuỷ chung, ân nghĩa canh cho giấc ngủ của Người mãi mãi bình yên. đứa con ra đi nhưng tấm lòng vẫn luôn ở bên cha
Bài thơ là nén hương thơm của những đứa con phương xa, ở đất Thành đồng Tổ quốc kính dâng lên Người với tấm lòng tha thiết yêu thương vô hạn. Đồng thời đó còn là tiếng nói cảm xúc chân thành ngợi ca Bác, bày tỏ sự thành kính thiêng liêng, niềm thuỷ chung son sắt của nhà thơ và cũng là của nhân dân Việt Nam đối với Bác - vị Cha già vô vàn kính yêu của dân tộc.
Xin được cùng gìn giữ
Hạnh phúc này thơ ơi
Là người con trung hiếu
Được gác với đêm rằm
